Τα τελευταία χρόνια, μια ολοένα και μεγαλύτερη χαραμάδα αισιοδοξίας φωτίζει μεγάλο αριθμό ιατρικά δύσκολων περιπτώσεων, δίνοντας λύσεις σε περιστατικά ή παθήσεις που μέχρι και κάποιες δεκαετίες πριν θεωρούνταν δυσεπίλυτα ή και άλυτα, προσφέροντας ελπίδα στους πάσχοντες και τους οικείους τους και σκιαγραφώντας ένα μέλλον με υψηλές προσδοκίες. Η σύγχρονη επιστήμη έχει διαγράψει άλματα δυσθεώρητα για τον ανθρώπινο νου και οι χρόνοι ανάπτυξης νέων θεραπειών έχουν μειωθεί δραματικά.
Αυτή η πρόοδος σταδιακά γινόταν αντιληπτή από όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας, κυρίως βιωματικά, μέσω προσωπικών εμπειριών. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήρθε ολοκληρωτικά στο φως, όταν σαν ανθρωπότητα παρακολουθήσαμε τα πρώτα εμβόλια για τον κορονοϊό να παράγονται μόλις σε λίγες εβδομάδες, ενώ κάποτε χρειάζονταν δεκάδες χρόνια πειραματισμών.
Η καινοτομία στην υπηρεσία της υγείας
Ποια είναι όμως τα στοιχεία εκείνα που έχουν θέσει τις βάσεις για αυτή την αξιοσημείωτη πρόοδο; Αναζητήσαμε απαντήσεις σε έναν άνθρωπο που γνωρίζει τον τομέα του φαρμάκου όσο λίγοι: τον Χρήστο Μπούκη Value, Access & Policy Lead της Amgen Hellas. Η Amgen είναι μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες βιοτεχνολογίας παγκοσμίως και αποστολή της είναι να βρίσκεται στο πλευρό των ασθενών, αναπτύσσοντας προηγμένες θεραπείες για σοβαρές παθήσεις με περιορισμένες ή χωρίς καθόλου θεραπευτικές επιλογές. Προερχόμενος από τον χώρο της τεχνολογίας, ο κ. Μπούκης γνωρίζει καλά πως η αξιοποίηση δεδομένων με σκοπό την εξαγωγή των σωστών συμπερασμάτων που θα οδηγήσουν σε αποτελεσματικές αποφάσεις είναι μια ενδιαφέρουσα αλλά και δύσκολη πρόκληση. Ως προς την εντυπωσιακή εικόνα που παρουσιάζει η φαρμακευτική τεχνολογία στις μέρες μας, σύμφωνα με τον ίδιο αυτό οφείλεται στο ότι ο κλάδος «εκμεταλλεύεται αποτελεσματικά τα επιτεύγματα στους χώρους της βιοτεχνολογίας, της μοριακής βιολογίας, της ιατρικής και προσφέρει πλέον λύσεις σε ακάλυπτες μέχρι σήμερα θεραπευτικές ανάγκες». Ωστόσο, φαίνεται ότι και επιστήμες που δεν θεωρούνται άμεσα συνδεδεμένες με την ιατρική, και δεν παράγουν έργο αμιγώς ιατρικό, έχουν προσφέρει τα μέγιστα: «Στην προσπάθεια αυτή σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και τα εργαλεία που παρέχει η σύγχρονη υπολογιστική επιστήμη, η έκρηξη στην διαθεσιμότητα δεδομένων και η επανάσταση που επιφέρει η τεχνητή νοημοσύνη και οι έξυπνοι αλγόριθμοι».
Ο κ. Μπούκης παρομοιάζει την πρόοδο στην φαρμακευτική τεχνολογία με την αλλαγή που επέφερε στις μεταφορές η αεροπλοΐα τον προηγούμενο αιώνα, και μας υποδεικνύει μια πρόσφατη επιστημονική μελέτη που αναλύει τις αιτίες που οδήγησαν τον μέσο Αμερικανό πολίτη να έχει αυξήσει το προσδόκιμο ζωής του κατά 3.3 χρόνια απ’ το 1990 έως το 2015. Σύμφωνα με την μελέτη, η φαρμακευτική καινοτομία είναι υπεύθυνη για το 1/3 της αύξησης του προσδόκιμου: «Πλέον, στην μάχη μας ενάντια στις σοβαρές παθήσεις που απειλούν την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, προσφέρονται επιλογές όπως οι βιολογικοί παράγοντες, οι ανοσοθεραπείες και οι γενετικές θεραπείες με πολύ καλύτερη αποτελεσματικότητα από τις θεραπείες που ήταν διαθέσιμες μέχρι πρότινος. Επιπλέον, βρισκόμαστε πιο κοντά από ποτέ στην ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπειών, που θα λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς», λέει.
Ο ρόλος της Amgen στην ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπειών
Όσα λέει για την ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπειών, που κάποτε ακουγόταν σαν σενάριο επιστημονικής θεραπείας, μου κάνουν εντύπωση και ζητώ να μάθω περισσότερα. Ο κ. Μπούκης μας εξηγεί ότι η Amgen φιλοδοξεί να βρίσκεται στην πρωτοπορία αυτής της προσπάθειας. «Για τον λόγο αυτό το 2012 επένδυσε στην εξαγορά της εταιρείας Decode και στην πρωτοποριακή δουλειά της να ανιχνεύσει την συσχέτιση ανάμεσα στο ανθρώπινο γονιδίωμα, τις μεταλλάξεις του και σε ποικίλες παθήσεις, γνωστές ή όχι, συνήθεις ή σπάνιες. Για τον ίδιο λόγο συμμετέχει ενεργά στο ευρωπαϊκό έργο Optima, μία σύμπραξη φαρμακευτικών εταιρειών και ακαδημαϊκών ιδρυμάτων – που αποσκοπεί στην εύρεση της κατάλληλης θεραπείας για τον κάθε ασθενή καθώς και την αποδοτικότερη στιγμή χορήγησής της, βασιζόμενη στην ανάπτυξη εξειδικευμένων συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης».
Η περίπτωση της Ελλάδας
Ποια είναι όμως η κατάσταση στη χώρα μας; Έχουμε εικόνα της υγείας των Ελλήνων; Σύμφωνα με τον ίδιο, έχουμε κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα της καταγραφής δεδομένων, με καταλύτη την εισαγωγή της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Ωστόσο, θα πρέπει το σύστημα αυτό να επεκταθεί και στα νοσοκομεία της χώρας, να διασυνδέεται με τα ενημερωτικά σημειώματα νοσηλείας και να εμπλουτίζεται αυτομάτως με τα αποτελέσματα διαγνωστικών εξετάσεων, εάν θέλουμε να έχουμε μια πλήρη εικόνα της υγείας του πληθυσμού. «Επιπλέον ώθηση μπορούν να δώσουν η εισαγωγή του ατομικού ηλεκτρονικού φακέλου υγείας, καθώς και η συντονισμένη προσπάθεια ανάπτυξης αρχείων (registries) για σοβαρές παθήσεις, ενέργειες που προωθεί τόσο το Υπουργείο Υγείας, όσο και το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης» παρατηρεί ο κ. Μπούκης, συμπληρώνοντας ωστόσο πως, παρά τις κατά καιρούς εξαγγελίες, τα δεδομένα που διαθέτουμε, ως χώρα, δεν αξιοποιούνται επαρκώς. Τι σημαίνει αυτό; «Δεν χρησιμοποιούνται για τον σχεδιασμό της στρατηγικής μας στον χώρο της υγείας και δεν μοιράζονται στους εμπλεκόμενους φορείς, αφήνοντας τον πλούτο που διαθέτει η χώρα σε αυτό το πεδίο ανεκμετάλλευτο. Όσα δεδομένα και αν καταγραφούν, είναι άχρηστα αν δεν μελετηθούν διεξοδικά και αν δεν χρησιμοποιηθούν ουσιαστικά».
Τα ισχυρότερα εμπόδια
Στην χώρα μας, μετά από μια βαθιά περίοδο κρίσης και με τη νομοθεσία να αλλάζει (πολλές φορές με αναδρομική ισχύ) με κάθε νέα κυβέρνηση, ο φαρμακευτικός κλάδος αντιμετωπίζει ισχυρές προκλήσεις. Όπως λένε χαρακτηριστικά άνθρωποι του χώρου, δεν αντέχει άλλες προκλήσεις. Ο κ. Μπούκης σχολιάζει ότι αυτές απειλούν την ίδια τη βιωσιμότητα του κλάδου: «Οι εκπτώσεις που επιβάλλονται στη μορφή clawbacks και rebates, είναι εξουθενωτικές. Σε πολλές κατηγορίες φαρμάκων ξεπερνούν το 60%, μη λαμβάνοντας καν υπόψιν την θεραπευτική αξία των προϊόντων. Δυστυχώς, τα συγκεκριμένα μέτρα από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας που θεσμοθετήθηκαν ως έκτακτες μνημονιακές παράμετροι μέχρι σήμερα βαίνουν διαρκώς αυξανόμενα». Τι είναι όμως το clawback και το rebate, όροι οι οποίοι εισήχθησαν στην ελληνική ιατρική κοινότητα και αγορά στα χρόνια του μνημονίου και συνεχίζουν να απασχολούν τον κλάδο μέχρι και σήμερα, παρότι τα μέτρα υποτίθεται ότι ήταν παροδικά; Ο πρώτος όρος ουσιαστικά αναφέρεται σε ένα σύστημα ανακτήσεως. Είναι ένας μηχανισμός αυτόματης επιστροφής όπου οι πάροχοι υπηρεσιών υγείας επιστρέφουν το ποσό εκείνο που υπερβαίνει τις προϋπολογισμένες από το κράτος δαπάνες υγείας. Ο δεύτερος όρος, όπως χρησιμοποιείται από το ελληνικό κράτος, αναφέρεται σε επιβεβλημένη από τον ΕΟΠΥΥ έκπτωση επί του ποσού που καλείται να πληρώσει στους παρόχους του. Σύμφωνα με τον κ. Μπούκη, «Η λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα είναι η αύξηση της κρατικής συμμετοχής ούτως ώστε να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού, και να πάψει να υπολείπεται του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται μέτρα που έχουν ήδη νομοθετηθεί, όπως η συνυπαιτιότητα που προβλέπει το εθνικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και η αύξηση της κρατικής δαπάνης σε σχέση με την προβλεπόμενο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ».
Η αλλαγή του τρόπου υπολογισμού των αυτόματων επιστροφών (clawback) που νομοθετήθηκε φέτος στο καλοκαίρι, με αναδρομική ισχύ από την αρχή του έτους, φωτίζει πολύ αποτελεσματικά ακόμη ένα δομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο κλάδος: αυτό της περιορισμένης προβλεψιμότητας, λόγω των διαρκών μεταβολών του θεσμικού πλαισίου. Σε ένα τόσο μεταβαλλόμενο καθεστώς, είναι πρακτικά αδύνατη η κατάρτιση μακροχρόνιου σχεδιασμού.
Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία κατέστησε άκυρο τον σχεδιασμό των επιχειρήσεων του κλάδου όχι μόνο για τα επόμενα έτη αλλά και για το τρέχον! Ο κ. Μπούκης σχολιάζει ότι η λύση σε αυτό το πρόβλημα, είναι απλή: «Συνίσταται στη συμφωνία όλων των εμπλεκομένων φορέων επί ενός βραχυπρόθεσμου, και ενός μακροπρόθεσμου πλάνου μεταρρυθμίσεων. Όπως η εξωτερική πολιτική, έτσι και η πολιτική στον χώρο της υγείας πρέπει να είναι σταθερή και να μην αναθεωρείται κάθε φορά που αλλάζει η κυβέρνηση. Γιατί και η υγεία είναι υπόθεση όλων».
Μια κοινή λύση
Ο ίδιος θέτει ακόμη μια παράμετρο, χωρίς την οποία είναι αδύνατη η εξεύρεση κοινής λύσης: την διασφάλιση της άψογης συνεργασίας ανάμεσα στις αρχές, τον φαρμακευτικό κλάδο, την ιατρική κοινότητα και τους εκπροσώπους των ασθενών, βασιζόμενη στη διαφάνεια και στο διάλογο. «Πρέπει να ενεργοποιηθεί η επιτροπή παρακολούθησης της φαρμακευτικής δαπάνης, και να αναβαθμιστεί σε επιτροπή σχεδιασμού φαρμακευτικής πολιτικής ως γνωμοδοτικό όργανο στον εκάστοτε Υπουργό Υγείας», λέει. «Δεν θα επιτευχθεί λύση αν υπάρχει έστω και μία πλευρά ζημιωμένη».